Een alliantie van milieuorganisaties (BBL, Dryade, Greenpeace, Natuurpunt, & WWF) dagvaardt vandaag de Vlaamse Regering nadat een eerdere ingebrekestelling over het falend mestbeleid (april 2022) zonder antwoord bleef. De aangescherpte aanpak die minister van Omgeving Demir eerder beloofd had voor één van onze meest prangende milieu- en klimaatproblemen, dreigt in het water te vallen.
Het mestrapport 2021 stelde in december de zaken op scherp: “Betere naleving van de mestwetgeving, toepassing van de juiste bemestingstechnieken en brongerichte maatregelen zijn nodig om de waterkwaliteit te verbeteren en de Europese doelstellingen te realiseren”, schreef de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). De Europese Commissie stelde eerder al vast dat Vlaanderen één van de slechtste leerlingen van de klas is op vlak van waterkwaliteit.
Verbeterplannen werden meermaals aangekondigd door minister van Omgeving Demir in de vorm van een wijziging van het zesde mestactieplan: MAP 6+. Dat kwam er nooit en inmiddels wordt ingezet op een MAP 7 waarvan nog niet eens een ontwerpversie op tafel ligt. De beloofde aanpak voor het huidige bemestingsseizoen is daarmee al een slag in het water geworden, en intussen tikt de klok genadeloos verder. Want die slechte waterkwaliteit dreigt – naar analogie van de stikstofcrisis – een vergunningenstop te veroorzaken. Ook voor de betaalbaarheid van ons drinkwater en voor het tegengaan van de klimaatverandering is het MAP cruciaal. Lachgas en methaan zijn sterke broeikasgassen, die sterk gelinkt zijn aan mestopslag.
Milieubeweging voert de druk op
Met deze dagvaarding (en dwangsommen tot €10.000 per dag vertraging) willen de milieuorganisaties de druk opvoeren op de Vlaamse regering. Dat is hoognodig. Volgens de bindende Nitraatrichtlijn mag er niet meer dan 50 mg nitraat/liter aanwezig zijn in oppervlaktewater in heel Vlaanderen. Deze drempel wordt op 31% van de meetpunten overschreden. De toestand is bovendien verslechterd de voorbije jaren.
De slechte waterkwaliteit door bemesting leidt ertoe dat de doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water niet gehaald worden. Deze richtlijn eist dat alle 195 Vlaamse waterlichamen tegen 2027 in goede staat zijn. maar voor nog geen 10 procent van de Vlaamse waterlopen (15 van 195) wordt momenteel een ‘goede’ waterkwaliteit vooropgesteld tegen 2027. Hoe dichter deze deadline nadert zonder substantieel verbetering te boeken, hoe groter de juridische consequenties kunnen zijn voor Vlaanderen. Naast de stikstofcrisis dreigt op die manier een watercrisis met bijbehorende vergunningenstop.
Ook de gevolgen voor biodiversiteit zijn aanzienlijk: vervuilde en vermeste waterlopen stromen door precaire habitats, waar het teveel aan stikstof en fosfor de ecologische evenwichten verstoort.
Tal van stakeholders, onder wie ook de milieubeweging, gaven al advies zowel voor MAP6+, als voor een toekomstig MAP7. Daarbij pleitte de milieubeweging voor een transitie naar grondgebonden landbouw, waar veeteelt opnieuw deel uitmaakt van een kringloop met een beperkter aantal dieren en waarbij agro-ecologische principes worden gerespecteerd zoals het stimuleren van het bodemleven, het sluiten van nutriëntencycli en het verlagen van externe inputs zoals pesticiden en kunstmest. Ook zien de milieuorganisaties heil in het gebruik van een teeltenatlas en een bodempaspoort dat een totaaloverzicht biedt van de bodemkwaliteit en erosie- en klimaatbestendigheid van Vlaamse landbouwpercelen. De milieubeweging benadrukt dat de hele keten een verantwoordelijkheid draagt.
Momentum voor landbouwsector van de toekomst
Het momentum rond de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) moet nu volop benut worden om landbouw binnen de grenzen van het milieu te brengen. Vlaanderen mag daarbij niet louter focussen op stikstofemissies, maar moet een integrale visie ontwikkelen en verbanden leggen met andere problemen: waterkwaliteit en watervoorziening, erosieproblemen, biodiversiteit en de druk op de volksgezondheid. Alleen dat zal ervoor zorgen dat de stikstofaanpak de publieke middelen efficiënt en doelmatig inzet. Bovendien biedt het een robuuster kader voor de landbouwsector, die baat heeft bij rechtszekerheid op de lange termijn. Grijpen minister Brouns en Demir deze waterkans om een integrale duurzaamheidsvisie op poten te zetten voor de landbouwsector van de toekomst?