Dryade dient klacht in tegen 3M nav PFOS vervuiling

Milieuvereniging Dryade diende op 23 juni 2021 een klacht met burgerlijke partijstelling tegen 3M in. De klacht handelt over de PFOS-vervuiling en viseert niet alleen 3M maar ook haar huidige en voormalige bestuurders. Dryade focust in haar klacht niet alleen op de volksgezondheid maar ook de schade aan de omliggende Habitat- en Vogelrichtlijngebieden zoals Blokkersdijk, het Galgenweel en de Zeeschelde.

De milieuvereniging Dryade diende op 23 juni 2021 klacht met burgerlijke partijstelling in bij de Antwerpse onderzoeksrechter. Daarin worden 3M Belgium BV, de Belgische dochtervennootschap van de multinational 3M, alsook de huidige en voormalige bestuurders geviseerd.

Het Antwerpse parket opende reeds half mei een onderzoek naar de PFOS-vervuiling rond de 3M-site te Zwijndrecht. Uit de gegevens die de afgelopen weken in de pers verschenen, blijkt dat het bedrijf al in de jaren 60 op de hoogte was van de negatieve effecten voor mens en milieu. Met name de documenten die openbaar aanklager in Minnesota, Lori Swanson, publiek maakte tonen aan hoe 3M de overheid en het publiek decennialang misleidde.

De klacht richt zich niet alleen tot de Belgische dochter van 3M maar ook haar huidige en voormalige bestuurders. Dit geeft het openbaar ministerie en de rechter de mogelijkheid het nieuwe regime bestuurdersaansprakelijkheid in de praktijk te brengen. Eén van de voormalige bestuurders is mevrouw Denise Rutherford. Mevrouw Rutherford is de huidige Chief Corporate Affairs Officer van 3M. In die hoedanigheid is ze verantwoordelijk de wereldwijde branding en reputatie van 3M te bevorderen. Onder andere via duurzaamheidsinitiatieven…

Lees hieronder de volledige tekst van de klacht met burgerlijke partijstelling

Brussel, 23 juni 2021

Openbaar Ministerie
Tav de onderzoeksrechter
Bolivarplaats 20 bus 2
2000 Antwerpen

Geachte mevrouw,
Geachte heer,

Betreft: Klacht met burgerlijke partijstelling naar aanleiding van de PFOS-vervuiling te Zwijndrecht

Ik, Dries Verhaeghe, geboren te Lokeren op 21 januari 1977 en woonachtig te 1000 Brussel, Kanonstraat 2/1, schrijf u als bestuurder van de milieuvereniging Dryade VZW met maatschappelijke zetel te 1000 Brussel, Kanonstraat 2/1 en ingeschreven in de KBO met ondernemingsnummer 0762.778.603.

Met dit schrijven dien ik klacht met burgerlijke partijstelling in tegen:

• 3M Belgium BV met maatschappelijke zetel te Hermeslaan 7, 1831 Machelen ingeschreven in de KBO met ondernemingsnummer 0402.683.721;
• Haar huidige bestuurders:
  • de heer Heinrich Brands met woonplaats te Hermeslaan 7, 1831 Machelen
  • de heer Jörg Karthaus met woonplaats te Hermeslaan 7, 1831 Machelen
  • de heer Dirk Langhe met woonplaats te Hermeslaan 7, 1831 Machelen
• Haar vorige bestuurders
  • mevrouw Christiane Gruen
  • mevrouw Maria Mollemans
  • de heer Adrianus van Kastel
  • de heer Günther Gressler
  • de heer Jan Kuiper
  • de heer Patrick Rogiers
  • mevrouw Ann Galvin
  • de heer Patrick Deconinck
  • de heer Mark Blondeel
  • de heer Paul Rosso
  • de heer Robert Holt
  • de heer Koen Wilms
  • de heer Howard Bergman
  • mevrouw Denise Rutherford
  • de heer Peter Hickman
  • de heer Howard Bergman
  • de heer Benny Kanter
  • de heer William Perkins
  • de heer R. Menard
  • de heer R. Graves
  • de voorgaande bestuurders waarvan de gegevens niet consulteerbaar zijn via de referentiedatabank rechtspersonen

3M Belgium BV is een dochteronderneming van de Amerikaanse multinational 3M Company met maatschappelijke zetel te Center Bldg, 2162N07, Saint Paul​, MN, 55144-1000, Verenigde Staten.

3M Belgium BV heeft sinds 1 januari 1971 een vestigingseenheid gelegen te Canadastraat 11, 2070  Zwijndrecht (bijlage 1). Op deze site werd perfluoroctanylsulfonaat (PFOS) gebruikt voor de aanmaak van een hele reeks producten zoals shampoos, voedselverpakkingen, textiel, insecticide- en blusschuim.

PFOS is een chemische stof gebruikt in producten om bijvoorbeeld textiel water- en vuilafstotend te maken. PFOS behoort tot de bredere groep van PFAS. Die worden ’eeuwige chemicaliën’ genoemd omdat ze heel moeilijk afbreekbaar zijn. PFAS stapelen zich op in het lichaam van mens en dier, wat leidt tot gezondheidsrisico’s.

In 1999 startte het Amerikaanse Enivironmental Protection Agency (EPA) een onderzoek nadat het data ontving over PFOS waaruit bleek dat PFOS niet afbreekbaar, onverwacht toxisch en bio-accumulatief was. De EPA stelt dat 3M als enige producent in de VS en de belangrijkste producent wereldwijd hiervoor verantwoordelijk is (bijlage 1).

In de lente van 2000 kondigde 3M aan dat het PFOS uit haar productieproces zou bannen tegen 2002. Jarenlang werden producten als Scotchgard – voor textiel- en tapijtbescherming – met PFOS aangemaakt, terwijl het bedrijf al jaren wist dat PFOS bij knaagdieren leverkanker veroorzaakt, en bij ratten verantwoordelijk is voor postnatale sterfte en ernstige geboorteafwijkingen. Ook bij proeven op apen werden schadelijke effecten vastgesteld.

In 2010 klaagde mevrouw Lori Swanson, de openbaar aanklager van Minnesota, 3M aan voor de schade die het berokkend heeft aan het milieu door de productie en het lozen van bepaalde PFAS. Tot een rechtszaak kwam het niet, in 2018 betaalde het bedrijf 850 miljoen dollar om onder meer de veiligheid van het drinkwater te verbeteren.

De documenten waarop de openbaar aanklager zich baseerde voor haar klacht zijn terug te vinden op volgende website: https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp

Deze documenten tonen aan dat de multinational 3M op de hoogte was van de gezondheids- en milieuschade die PFAS veroorzaakt. Verder tonen ze aan dat publiek en overheden met opzet misleid werden. De Amerikaanse NGO Environmental Working Group maakte een overzichtelijke tijdslijn op basis van deze documentatie met in bijlage de relevante documenten (https://static.ewg.org/reports/2019/pfa-timeline/3M-DuPont-Timeline_sm.pdf).

Hieronder een overzicht van een aantal relevante documenten:

• Het document “Technical Information 3M Brand Fluorochemical Surfactants FC- 95, FC-98, FC-128, FC-134, FX-161, FC-170, FX-172 » (document 1042 in het overzicht van openbaar aanklager Lori Swanson)  opgemaakt door 3M op 15 juni 1963 classificeert FC-95, een alternatieve naam voor PFOS, als “moderately toxic” en stelt dat “Due care should be exercised in handling these materials until further information is available on their physiological properties”  (pag. 44 – bijlage 2). Deze data zijn gebaseerd op data uit proeven met muizen en ratten.
• In de interne nota van 3M dd. 22 augustus 1975 (document 2771 – bijlage 3) wordt de inhoud van het telefoongesprek van medewerkers van 3M met onderzoeker William Guy, verbonden aan de universiteit van Florida, weergegeven. Samen met twee collega’s heeft hij een studie gemaakt over fluorkoolwaterstofverbindingen, waartoe de PFAS behoren, in menselijk weefsel. Hij probeert de bron van de stoffen te achterhalen en spreekt het vermoeden uit dat het bekende 3M-product Scotchgard wel eens de bron zou kunnen zijn. De medewerker bij 3M ontkent dit en raadt hem aan om ‘hierover niet te speculeren’.
• De interne nota van 3M dd. 20 augustus 1975 (document 2593 – bijlage 4) geeft de inhoud van een telefoongesprek op 14 augustus 1975 weer. Gesprekspartner is opnieuw de heer William Guy en het handelt over over fluorkoolwaterstofverbindingen in menselijk weefsel. De medewerker van 3M beschrijft hoe hij Dhr. Guy om de tuin leidde inzake de aanwezigheid van PFOS in Scotchgard.
• In het schriftelijk verslag (pag 11 en 12 – bijlage 5) van een zitting van het Commissie Leefmilieu van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden op 10 september 2019 komen deze interne nota’s ook aan bod. Mevrouw Lori Swanson stelt er: “And then in 1975, two independent scientists, Dr. Warren Guy and Dr. Donald Taves, found fluorochemicals in blood banks throughout the country, and they called 3M to say we think your chemical is causing this. And 3M pled ignorance, in its words, claiming that Scotchgard didn’t contain these chemicals, and concealing from the scientists who wanted a chemical footprint that information. In doing so, the company thwarted the broader scientific community’s understanding of the health impacts of these chemicals for a generation.

We know that 3M soon replicated the studies and confirmed that PFAS was found in human blood. In 1979, 3M’s lawyers advised the company to conceal that PFOS was in human blood. We know that 3M concealed from the EPA for more than 20 years that PFAS was in human blood

By 1976, 3M knew the chemicals were in the blood of workers at much higher levels but didn’t make this public. By 1978, 3M knew the chemicals killed monkeys. We know that in 1981 the company knew that the chemicals caused abnormalities in pregnant rats”

• Op 28 maart 1999 neem de heer Rich Purdy, die als milieuspecialist bij 3M op PFOS werk, ontslag. In zijn ontslagbrief (doc. 1001 – bijlage 6) spreekt de heer Purdy zijn ‘diepe teleurstelling’ over hoe 3M omgaat met de milieurisico’s die verbonden zijn aan PFOS en andere stoffen uit de PFAS-groep. Purdy noemt PFOS ‘de meest verraderlijke stoffen sinds PCB’. PCB’s zijn chemische stoffen die giftig kunnen zijn en lang in het milieu aanwezig blijven. In zijn brief somt Purdy voorbeelden op van ‘versperringen, vertragingen en besluiteloosheid’. Zo zou 3M al vóór mei 1998 ­geweten hebben dat PFOS wijdverspreid zijn in het milieu en dat veel mensen de stof in het bloed hebben. Pas in januari 1999 meldde het dat aan zijn klanten. Purdy voelt zich daar schuldig over. Hij vertelt ook over analyses die hij vroeg en die de hoogste prioriteit kregen, maar die maanden later nog altijd niet uitgevoerd waren. ‘Er zijn altijd excuses’, klinkt het. ‘Ik krijg te horen dat het bedrijf bezorgd is, maar hun handelen wijst op andere bezorgd­heden dan de mijne.’ Enkele maanden voor zijn ontslagbrief, in december 1998, had Purdy in een rapport geconcludeerd dat er een ‘beduidend risico op schade’ is als PFOS in het milieu terechtkomen. Hij waarschuwt ook voor de opstapeling van de stof in levende wezens. Purdy vond dat dat aan het Amerikaanse milieuagentschap EPA gemeld moest worden.
• Het “Project Spring – Communication plan” (document 2781 – bijlage 7) van mei 2000 beschrijft hoe de communicatie over het stopzetten van de productie van PFOS en PFOA, een andere stof uit de PFAS-familie, moet verlopen. Het stelt “The public can be assured that continued use of existing products is safe. These products have been safely used for decades. All existing knowledge indicates that the presence of these materials at the extremely low levels detected does not pose a human health or environmental risk.” (pag. 21) Deze communicatie was misleidend in het licht van het bovenstaande. In de wetenschappelijke wereld, bestaat er bovendien geen twijfel over de negatieve gezondheidseffecten van de blootstelling aan de stoffen.

Verder tonen ook volgende wetenschappelijke studies en standpunten van de EFSA aan dat PFOS schade aan de volksgezondheid, natuur en milieu berokkent:

• Uit onderzoek in 2003 van de afdeling ecotoxicologie van de Universiteit Antwerpen blijkt dat de concentraties perfluoroctanylsulfonaat in bosmuizen in het natuurreservaat Blokkersdijk op de Antwerpse Linkeroever, zorgwekkend hoog zijn. Het gaat zelfs om de hoogste concentraties die wereldwijd ooit werden gemeten (bijlage 8).
• Begin februari 2004 bleek uit een studie van de Universiteit Antwerpen dat de groep van perfluorchemicaliën, waartoe PFOS behoort, in grote concentraties worden teruggevonden in weefselstalen van vissen, krabben en garnalen uit de Westerschelde. In stalen van voor de Noordzeekust komen deze producten in mindere mate voor. Het probleem doet zich dus op zeer ruime schaal voor. Ook in de Westerschelde werden de hoogste PFOS-concentraties ooit gemeten (bijlage 8).
• Het Europees voedselagentschap (EFSA) erkent dat PFOS de werkzaamheid van vaccins bij kinderen kunnen verlagen (cfr. JAMA 2012 Jan 25;307(4):391-7.doi: 10.1001/jama.2011.2034) en dat PFOS en PFOA het cholesterolgehalte in het bloed beïnvloeden (cfr. scientific opinion EFSA doi: 10.2903/j.efsa.2018.5194).
• Op 1 januari 2013 werd een langlopend onderzoek gepubliceerd bij personen die in de buurt van een DuPontfabriek in West-Virginia (VS), die jaren met PFOA werkte, gepubliceerd. Daaruit bleek dat blootstelling aan PFOA gepaard gaat met een verhoogd risico op nier- en teelbalkanker (https://doi.org/10.1289/ehp.1306615).
• In 2017 formuleerde toxicoloog Jan Tytgat een aantal aanbevelingen aan Lantis NV waaruit het gevaar voor mens, natuur en milieu van PFOS blijkt.
• In november 2019 werd een studie bij de Vlaamse bevolking over PFAS gepubliceerd (Chemosphere 242:125250 DOI:10.1016/j.chemosphere.2019.125250). Daarvoor werden bloedstalen geanalyseerd van honderden mensen, van pasgeborenen tot 65-jarigen. Uit de studie blijkt dat iedereen PFOS en PFOA in het bloed heeft. In 2014 had 77 procent van de volwassenen zelfs een ­zodanig hoge concentratie in het bloed dat er gezondheidseffecten te verwachten zijn.
• Op 7 juni 2021 liet de Stad Antwerpen 12 stalen nemen op en rond de werf voor de Oosterweelverbinding. Uit de analysecertificaten opgenomen als bijlage 4 in het rapport blijkt dat de richtwaarden voor PFOS ruimschoots overschreden worden (bijlage 9).   

De multinational 3M wist al sinds de jaren 60 dat PFOS schadelijk was voor mens en dier. Uit de proeven blijkt duidelijk dat het product zich opstapelde in ratten, muizen, primaten en de mens. De proefdieren ontwikkelden ziektes, kankers of overleden. Toch zette het bedrijf de productie pas in 2002 stop. Na het stopzetten van de productie nam 3M geen enkele actie om de PFOS-vervuiling op te ruimen of het Vlaams gewest te informeren over de risico’s voor de gezondheid en het milieu.

Het natuurgebied “Blokkersdijk” ligt vlak naast de 3M-site en is beschermd als Vogelrichtlijngebied en maakt deel uit van het Vlaams Ecologisch Netwerk. De Schelde en het natuurgebied het Galgenweel zijn beschermd als Habitatrichtlijngebied. 

Naar mijn mening moeten 3M Belgium BV en haar huidige en voormalige bestuurders vervolgd worden wegens:

• Artikel 420 Strafwetboek
• Richtlijn 2004/35/EG betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade juncto artikel 15 Decreet algemene bepalingen milieubeleid (DABM)
• Artikel 16 DABM
• Richtlijn 92/43/EEG van 21 mei 1992 van de Raad inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna
• Richtlijn 2009/147/EG van 30 november 2009 van het Europees Parlement en de Raad inzake het behoud van de vogelstand

Het maatschappelijk doel van Dryade VZW leest als volgt:

“De VZW heeft als belangeloos doel: het bevorderen en aanmoedigen van de verbetering, het herstel, het behoud en de bescherming van het milieu, klimaat, biodiversiteit, natuur, erfgoed, landschap en duurzaamheid; het vereenvoudigen van de toegang tot juridische informatie.” (bijlage 10)

Het gebrek aan voorzorg en voorzichtigheid van 3M Belgium BV schaadt het maatschappelijk doel van Dryade VZW.

Het Grondwettelijk Hof besliste in haar arrest nr. 7/2016 van 21 januari 2016 dat milieuverenigingen recht hebben op een morele schadevergoeding wanner hun maatschappelijk doel geschonden wordt. Gezien de omvang van de milieuvervuiling, het feit dat het eeuwigdurende chemicaliën betreft en de aanwezigheid van Vogelrichtlijn-, Habitatrichtlijn- en VEN-gebied vlak naast de productiesite van 3M Belgium BV, vordert Dryade VZW een morele schadevergoeding van 250.000 EUR van 3M Belgium BV en van 5.000 EUR per bestuurder waarvan de aansprakelijkheid vast komt te staan.

Ik dank u voor de aandacht die u aan dit schrijven zal besteden.

Met vriendelijke groeten,

Dries Verhaeghe

Overzicht bijlagen:

1. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY, OPPT–2003–0012; FRL–7303–8, Perfluorooctanoic Acid (PFOA), Fluorinated Telomers; Request for Comment, Solicitation of Interested Parties for Enforceable Consent Agreement Development, and Notice of Public Meeting
2. “Technical Information 3M Brand Fluorochemical Surfactants FC- 95, FC-98, FC-128, FC-134, FX-161, FC-170, FX-172 » – Plaintiff’s Ex. No. 1042 – pag. 44 – State’s Second Amended Exhibit List https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp
3. “Interoffice correspondence 3M” dd 22 augustus 1975 – Plaintiff’s Ex. No. 2771 – State’s Second Amended Exhibit List https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp
4. “Interoffice correspondence 3M” dd 20 augustus 1975 – Plaintiff’s Ex. No. 2593 – State’s Second Amended Exhibit List https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp
5. Uittreksel verslag zitting Commissie Leefmilieu – Huis van Afgevaardigden – Verenigde Staten – https://docs.house.gov/meetings/GO/GO28/20190910/109902/HHRG-116-GO28-Transcript-20190910.pdf
6. Ontslagbrief van de heer Rich Purdy dd. 28 maart 1999 – – Plaintiff’s Ex. No. 1001 – State’s Second Amended Exhibit List https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp
7. “Project Spring – Communication Plan” dd. mei 2000 –  Plaintiff’s Ex. No. 2781 – State’s Second Amended Exhibit List https://www.ag.state.mn.us/Office/Cases/3M/StatesExhibits.asp
8. Parlementaire vraag Johan Malcorps – Commissie voor Leefmilieu, Natuurbehoud en Ruimtelijke Ordening – vergadering van 18/03/2004
9. Rapport ABO consultancy dd. 14 juni 2021 – https://assets.antwerpen.be/srv/assets/api/download/eab8d11c-a8cb-4b1e-892d-f231a470ff81/31187_VBO_Linkeroever_PFAS_def.pdf
10. Oprichtingsakte Dryade VZW