De dubieuze manier waarop de rode lijst van vervuilende boerderijen tot stand kwam, kan het hele vergunningsbeleid op losse schroeven zetten, schrijft Dries Verhaeghe.
Een reconstructie in deze krant toonde hoe de lijst met ‘rode’ bedrijven die tegen 2025 moeten sluiten, plots korter werd (DS 7 mei). Dat gebeurde op basis van een computermodel dat de zogenoemde impactscore berekent. De tool bracht in kaart hoe en waar landbouw- en andere bedrijven stikstof uitstoten en wat de gevolgen daarvan zijn voor beschermde habitats of zoekzones (plaatsen waar natuur zich kan ontwikkelen). Op basis daarvan kwam een rode lijst tot stand, met bedrijven die te veel stikstof uitstoten.
Omdat de eerste rode lijst volgens tegenstanders te lang was, werden de parameters gemanipuleerd. Daardoor krompen de zoekzones. In de eerste versie van 2014 ging het nog om 89.919 hectare, bij de tweede versie in 2015 maar om 77.308 hectare. Liefst 14 procent minder. Daarnaast werd geschoven met de zones, zodat minder landbouwbedrijven zouden moeten sluiten of verhuizen. De tweede versie van de zoekzones kun je online raadplegen. De eerste versie is nergens terug te vinden.
Het knip- en plakwerk vloeide voort uit een besluit van de Vlaamse regering uit 2014, dat economische criteria uitdrukkelijk boven natuurwaarden plaatst. Een aanfluiting van de habitatrichtlijn, en toch werd geen milieueffectrapport opgemaakt en volgde er geen openbaar onderzoek.
Het computermodel dat gebruikt werd om de rode lijsten op te maken, de impactscoretool, wordt nog steeds gebruikt om vergunningen te verlenen. Sinds 2015 gaat het vergunningenbeleid uit van drempels. Bedrijven met een impactscore van minder dan 3 procent kregen tot het stikstofarrest van 2021 zeker een vergunning, wie meer dan 50 procent scoort in geen geval. Bedrijven met een score tussen 3 en 50 procent konden alleen een vergunning krijgen als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen. Sinds het stikstofarrest zijn andere, strengere drempels van toepassing.
De Nederlandse aanpak
Het loont over de grens te kijken, want ook de Nederlanders worstelen met de stikstofcrisis. Met Aerius Calculator hebben ze een equivalent van de Vlaamse impactscoretool.
In 2021 sprak de Nederlandse Raad van State zich uit over de stikstofimpact van de snelweg ViA15. De rechtbank oordeelde dat de Aerius Calculator alleen als hulpmiddel gebruikt kan worden als de vaststellingen ervan volledig, precies en definitief zijn. Ze moeten bovendien elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen van de geplande werkzaamheden voor de omliggende beschermde Natura 2000-gebieden wegnemen. Volgens de rechtbank was dat niet het geval. De vergunning voor de snelweg kwam er niet.
Het valt te betwijfelen of de Vlaamse impactscoretool wel volledige en precieze vaststellingen aflevert die elke redelijke wetenschappelijke twijfel wegnemen. Mocht een Vlaamse rechter beslissen dat de tool niet voldoet, komt het hele vergunningenbeleid op losse schroeven te staan.
De Nederlandse natuurwetgeving heeft een artikel dat bepaalt dat een vergunning die in strijd is met de habitatrichtlijn ingetrokken kan worden. Dat werd in het kader van de stikstofcrisis al toegepast. Vlaanderen kent zo’n uitdrukkelijke bepaling niet, hoewel de habitatrichtlijn dat vereist.
De motorkap moet open
Dat aan de zoekzones is gesleuteld om de rode lijst in te korten, stelt de vergunningverlening in een kwaad daglicht. Het vertrouwen in de manier waarop sinds 2015 vergund werd, is weg. De Vlaamse regering kan het vertrouwen alleen terugwinnen als ze transparant is en toont dat natuur op de eerste plaats komt. De verschillen tussen de eerste en tweede versie van de zoekzones moeten besproken worden en de gevolgen voor de impactscore uitgeklaard. Je zou niet naar believen aan de parameters van een computermodel mogen sleutelen tot je het gewenste resultaat bereikt. De motorkap moet open. Daarnaast moet Vlaanderen de mogelijkheid bieden om omgevingsvergunningen in te trekken die in strijd zijn met de habitatrichtlijn.
Nog tot 17 juni loopt een openbaar onderzoek naar de nieuwe programmatische aanpak stikstof (PAS), een boekhoudsysteem voor de uitstoot van stikstof. Dat is de ideale gelegenheid om de fouten uit het verleden recht te zetten. De fundamenten van het stikstofbeleid moeten versterkt worden. Hoog tijd om de Vlaamse achterkamertjes te luchten.