Een lagune in de Spaanse regio Murcia heeft sinds vorige week, net zoals mensen en bedrijven, de status van een rechtspersoon. Spanje verleent zo als eerste Europese land rechten aan de natuur.
Zon, zee en stank. Het vervuilde water van de Spaanse lagune Mar Menor (kleine zee) confronteert badgasten geregeld met een bedorven geur. De binnenzee van 135 km2 ligt aan de kust van Zuidoost-Spanje en wordt door een smalle zandbank van ruim 20 kilometer gescheiden van de Middellandse Zee. Elk jaar trekt de lagune tienduizenden toeristen naar de regio.
In 2016 luidden milieubewegingen de noodklok omdat ze zagen dat de ‘de rechten van het ecosysteem’ in gevaar waren. Door slechte riolering, meststoffen en lozingen van mijnbouwafval raakte het water vervuild, waardoor het aantal waterplanten en algen in het water toenam en het meer verstikte door een gebrek aan zuurstof. Massale vissterftes waren het gevolg in oktober 2019 en augustus 2021. Het grootste zeewatermeer van Europa was veranderd in een ‘groene soep’.
Nadat het Spaanse congres een wetsvoorstel in juli bijna unaniem goedkeurde, stemde ook de senaat op 21 september in met de speciale bescherming van de lagune. Het initiatief belandde bij het congres na een succesvol wetgevingsinitiatief dat meer dan 600 duizend handtekeningen verzamelde. De campagne overschreed zo ruimschoots de drempel van 500 duizend vereiste ondertekenaars.
Voogdij
Door de lagune als rechtspersoon te erkennen, krijgt ze wettelijke voogden die haar belangen behartigen. ‘Je kunt het vergelijken met de voogdij over een minderjarig kind’, zegt jurist Dries Verhaeghe van milieubeweging Dryade. Met zijn stichting komt hij via een juridische weg op voor de natuur en het milieu. ‘Bij deze juridische constructie is het wel opvallend dat iedereen naar de Spaanse rechter kan stappen als de belangen van de lagune worden bedreigd.’
Concreet bepaalt de wet dat de lagune recht heeft op bescherming, bewaring, onderhoud en, indien nodig, herstel. De voogdij over Mar Menor is in handen van drie organen. Vertegenwoordigers van overheidsdiensten en burgers die het wetsvoorstel hebben gepromoot doen voorstellen om de rechten te waarborgen. Politici uit lokale gemeenteraden en afgevaardigden van belangengroepen zetelen in een opvolgingscommissie. Zij verspreiden onder meer informatie over de wet en controleren de naleving van de rechten. Een wetenschappelijk comité met onafhankelijke deskundigen houdt ten slotte de toestand van het ecosysteem in de gaten en adviseert de andere organen.
‘Het ging steeds slechter met de lagune’, vertelt Rosío García. Als lid van de burgerbeweging SOS Mar Menor is ze tevreden dat de regionale trots nu beter beschermd is tegen de vervuiling door intensieve landbouw en omliggende dorpen. ‘Als individuen of bedrijven nu schade toebrengen aan de lagune, moeten zij die vergoeden na een veroordeling’
Ecologisch statement
De Spaanse wet zorgt voor een Europese primeur, maar is geïnspireerd door juridische initiatieven elders in de wereld. In 2014 kende Nieuw-Zeeland het natuurgebied Te Urewera als eerste ter wereld de status van rechtspersoon toe. Daarna volgden onder invloed van de inheemse Maori-bevolking ook de Whanganui-rivier en de Taranaki-berg. Ook in Zuid-Amerika speelden inheemse bevolkingsgroepen een belangrijke rol bij de toekenning van rechten aan de natuur.
Zo vermeldt de Ecuadoraanse grondwet uit 2008 expliciet ‘de rechten van de natuur’. Twee jaar later nam Bolivia de ‘Wet van de rechten van Moeder Aarde’ aan. Die wetten zijn niet alleen ecologische statements, maar kunnen wel degelijk een impact hebben. Het Constitutioneel Hof in Ecuador heeft eind vorig jaar mijnbouwplannen van tafel geveegd omdat ze de grondrechten van een bos zouden schenden.
Ook in Nederland kwamen de rechten van de natuur al ter sprake. Zo pleit hoogleraar Tineke Lambooy van de Nyenrode Business Universiteit voor de juridische bescherming van de Waddenzee en wil de actiegroep Ambassade van de Noordzee op termijn de Noordzee ‘als een volwaardige politieke speler representeren’.
Wat de praktische gevolgen van de rechtspersoonlijkheid voor de Spaanse lagune zijn, blijft afwachten. ‘Het is een nieuwe maatregel en een experiment in Europa’, zegt Verhaeghe. ‘Binnen vijf jaar kunnen we evalueren wat het heeft opgeleverd.’ Rosío García van SOS Mar Menor hoopt ondertussen dat de vervuiling een halt wordt toegeroepen en dat het herstel van de lagune kan beginnen. Volgens haar heeft Mar Menor twintig jaar nodig om te herstellen.
Pingback: Mar Menor – een Europese première voor de rechten van de natuur - Dryade