De impactscore wordt berekend aan de hand van de Impactscoretool, de rekenmachine voor stikstofdeposities in habitatrichtlijngebied. Deze tool berekent het aandeel van een verkeer, veeteelt, bouwwerkzaamheden, industrie,… in de stikstofdepositie op beschermde habitats en zoekzones. De Impactscoretool schiet op vier punten tekort: de eerste twee hebben een algemene draagwijdte en de laatste twee hebben specifiek betrekking op veeteelt.
De manipulatie van de zoekzones
De Impactscoretool houdt rekening met verschillende parameters. Eén ervan is “habitats en zoekzones”. De versie waarmee momenteel rekening wordt gehouden is de “BWK-habitatkaart v. 2020 Zoekzones v0.2 met inbegrip van de natuurdoelen en zowel aanstuurbare als niet aanstuurbare zoekzones dd. 08/09/2015”.
Zoekzones zijn gelegen binnen habitatrichtlijngebieden en geven per Europees te beschermen soort en per Europees te beschermen habitat de perimeter aan die gevrijwaard wordt met het oog op het optimaal plaatsen van de instandhoudingsdoelstellingen voor de speciale beschermingszone in kwestie.
De impactscore toont steeds twee resultaten: (i) score actuele habitats en (ii) score actuele habitats en zoekzones. De tweede score is gebruikelijk de hoogste.
Begin 2014 werd de eerste versie van de voorlopige zoekzones afgebakend. Deze werden o.a. gebruikt om de lijsten met rode, oranje en groene veeteeltbedrijven op te maken. Rode bedrijven hadden een impactscore van meer dan 50%, oranje bedrijven een impactscore tussen 3% en 50% en groene bedrijven een impactscore van minder dan 3%. Omdat 135 rode en 1.421 oranje bedrijven als te veel werd beschouwd, werd er aan de zoekzones gesleuteld.
Daartoe werd het besluit van de Vlaamse Regering van 20 juni 2014 tot regeling van het Vlaams Natura 2000-programma, de managementplannen Natura 2000, de zoekzones en de actiegebieden voor de specifieke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen soorten en habitats (B.S. 15 oktober 2014) aangenomen.
Artikel 9, §3 van het besluit voorziet: “Binnen de delen van de zoekzone met de laagste actuele of potentiële natuurwaarden, kan de afbakening worden aangepast op basis van socio-economische belangen.”. Het besluit liet toe dat socio-economische belangen voorgingen op natuurwaarden. Een aanfluiting van de habitatrichtlijn. Bovendien werd dit besluit aangenomen zonder plan-MER of openbaar onderzoek hoewel het een rechtstreekse invloed heeft op habitatrichtlijngebieden.
Het resultaat van deze oefening was een tweede versie van de voorlopige zoekzones. Vooreerst werden de zoekzones ingekrompen. Waar de eerste versie in 2014 nog voorzag in 89.919 hectare, besloeg de tweede versie in 2015 slechts 77.308 hectare. Liefst 14% minder. Dit werd bevestigd door minister Zuhal Demir naar aanleiding van een parlementaire vraag nr. 567 dd. 2 februari 2021 van mevr. Tinne Rombouts (https://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1670236 – vraag 1). Daarnaast werden de zoekzones anders gesitueerd om de impact te verminderen. Het gevolg was dat het aantal rode bedrijven zakte van 135 naar 58 en de oranje bedrijven van 1.421 naar 969. Dit kwam eveneens aan bod in hogervermelde parlementaire vraag door minister Zuhal Demir, meer bepaald in de tweede vraag gesteld door mevr. Tinne Rombouts. De tweede versie is te consulteren via https://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/c1c4d674-f94a-42b8-a70d-098ddb0e9ced.
De tweede versie van de zoekzones wordt tot op vandaag gebruikt in de Impactscoretool. Uit het bovenstaande blijkt duidelijk dat het doel van de bijsturing tussen de eerste en de tweede versie erin bestond een lagere impactscore te genereren zodat de rode en oranje lijsten zouden inkrimpen. Economische belangen primeerden boven het belang van de natuur.
Het Vlaamse stikstofbeleid werd in grote lijnen geïnspireerd op het Nederlandse. Het Nederlandse equivalent van de Impactscoretool is de AERIUS Calculator. De afdeling bestuursrechtspraak van de Nederlandse Raad van State sprak zich op 20 januari 2021 (ECLI:NL:RVS:2021:105) uit over de stikstofgevolgen van het tracébesluit voor de snelweg ViA15. De discussie draaide rond de zogenaamde “afkapgrens”. Dit is de afstand waarop de AERIUS Calculator de stikstofdepositie berekent. Die was voor verkeersbewegingen beperkt tot 5 kilometer.
In randnummer 69.3 stelde de Raad van State: “Het gebruiken van een hulpmiddel als AERIUS Calculator voor het maken van de passende beoordeling als bedoeld in artikel 2.8 van de Wnb is dus alleen toegestaan als daarmee volledige, precieze en definitieve constateringen en conclusies kunnen worden verkregen die elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen van de geplande werkzaamheden voor de betrokken Natura 2000-gebieden kunnen wegnemen.”
De conclusie was dat de afkapgrens van 5 kilometer maakte dat de constateringen en conclusies niet volledig precies en definitief waren. Bovendien was niet elke redelijke twijfel over de gevolgen van de geplande werkzaamheden voor de betrokken Natura 2000-gebieden weggenomen. De conclusie was dat de AERIUS Calculator niet voldeed en de afkapgrens werd opgetrokken tot 25 kilometer.
Rekening houdend met de manipulatie van de zoekzones tussen de eerste en tweede versie moet ook geconcludeerd worden dat de Impactscoretool niet geschikt is om de impactscore te berekenen. Het inkrimpen en verplaatsen van de zoekzones heeft tot gevolg dat geen volledige, precieze en definitieve constatering en conclusies kunnen worden verkregen die elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen van de geplande werkzaamheden voor de betrokken Natura 2000-gebieden kunnen wegnemen.
De afkapgrens op 20 kilometer
De Impactscoretool berekent de stikstofuitstoot tot op 20 kilometer afstand. Dit is de zogenaamde “afkapgrens”. De impact op Natura 2000-gebieden buiten deze perimeter wordt niet in rekening gebracht.
In de hierboven aangehaalde uitspraak van de Nederlandse Raad van State werd dus geoordeeld dat de afkapgrens van 5 km voor stikstofdepositie van verkeersbewegingen onvoldoende is onderbouwd. Hierdoor is namelijk onduidelijk wat de invloed van verkeer buiten de afkapgrens is op de stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden. Ook is onduidelijk hoe groot die invloed is. Daardoor kan niet “volledig, precies en definitief” worden geconcludeerd dat de verkeersbewegingen geen nadelige gevolgen voor Natura 2000-gebieden hebben.
Dezelfde redenering gaat ook op voor de Vlaamse afkapgrens van 20 kilometer. Aangezien de impact voorbij deze grens niet meegenomen wordt is de impactscore te laag.
Het verschil tussen de Vlaamse en de Nederlandse emissiefactoren
Een tweede parameter waarmee de Impactscoretool rekening houdt, zijn de emissiefactoren. Deze zijn opgenomen in het Richtlijnenboek landbouwdieren. Tot 6 juni 2022 werd de versie 26 juni 2020 gebruikt. Sinds deze datum wordt de versie 2 juni 2022 gehanteerd.
In 2018 publiceerde het ILVO het onderzoek: “Evaluatie van de emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof zoals opgenomen in het MER Richtlijnenboek Landbouwdieren“. In bijlage 5 werd een vergelijking gemaakt van de emissiefactoren Vlaams Richtlijnenboek Landbouwdieren en de Nederlandse wetgeving. Daaruit bleek in grote lijnen dat de Vlaamse emissiefactoren voor runderen en varkens lager waren dan de Nederlandse. Voor pluimvee was het omgekeerde waar. Dit verschil werd met de versie van 2 juni 2022 rechtgezet voor het rundvee. De verschillen tussen Vlaanderen en Nederland voor varkens en pluimvee blijven bestaan.
Het spreekt voor zich dat kippen, koeien en varkens te noorden of ten zuiden van de grens niet ineens meer stikstof gaan uitstoten. Op basis hiervan moeten we besluiten dat op basis van de Impactscoretool voor varkens en pluimvee geen volledige, precieze en definitieve constatering en conclusies verkregen kunnen worden.
Emissiereducerende maatregelen leveren niet het beloofde rendement
Om de impactscore te bekomen moeten een aantal gegevens in de Impactscoretool ingevuld te worden. Dit zijn o.a. de AEA-stalsystemen en de PAS-maatregelen.
De emissiereducerende maatregelen halen de beloofde en wettelijk verplichte rendementen niet of zijn ze onvoldoende onderbouwd.
Dit blijkt uit o.a. volgende rapporten en rechterlijke uitspraken:
- Met betrekking tot emissiearme stalsystemen is het StAB-advies bij de Nederlandse uitspraak van 8 april 2022 van de Rechtbank van Oost-Brabant (ECLI:NL:RBOBR:2022:1323) van belang. Daarin wordt gesteld dat nog veel onduidelijk is over de invloed van de bedrijfsvoering, dan wel het stalmanagement, op de daadwerkelijke ammoniakemissie van emissiearme stalsystemen. Op basis van dit advies oordeelde de rechtbank dat het reductiepercentage niet toegepast kon worden.
- Uit de ILVO-studie “Evaluatie van de emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof zoals opgenomen in het MER-richtlijnenhandboek Landbouwdieren – 2018” blijkt dat chemische en biologische luchtwassers niet het wettelijke voorgeschreven rendement van 70% haalt. Bovendien blijken bij controle de luchtwassers uit te staan of niet correct gebruikt te worden.
- De Nederlandse uitspraak van 11 maart 2021 van de Rechtbank van Noord-Nederland (ECLI:NL:RBNNE:2021:810) plaatst belangrijke kanttekeningen bij emissiereducties naar aanleiding van beweiden. In deze uitspraak uitte de rechter volgende bedenkingen:
- Er ontbreekt een onderbouwing van het effect van de afwezigheid van het vee in de stal op de emissie van de stal.
- Er ontbreekt een onderbouwing van de emissies die het vee in de wei veroorzaakt.
- Juist bij de toepassing van stalsystemen met een grote reductie van de ammoniakemissie is het de vraag of de emissie van het vee in de wei niet de emissiefactor van de stal overtreft.
- Aangezien de Vlaamse PAS-fiches over beweiding laatst in maart 2018 geactualiseerd werden, houdt deze geen rekening met bovenstaande bedenkingen. Er is ook geen meer gedetailleerde onderbouwing beschikbaar. Bijgevolg is er geen zekerheid dat de PAS-maatregel beweiden het beloofde rendement haalt. Deze PAS-maatregel kan momenteel niet toegepast worden.
Het verschil tussen de reële en aangekondigde emissiereductie heeft tot gevolgen voor de impactscore die de berekening oplevert. Deze zal lager uitvallen dan de werkelijke impactscore van het veeteeltbedrijf. De conclusie is eens te meer dat via de Impactscoretool geen volledige, precieze en definitieve constatering en conclusies verkregen kunnen worden.
Milieutechnische eenheid
Een bedrijf kan verschillende vestigingen tellen. Zo kan één veeteeltbedrijf meerdere stallen uitbaten die op verschillende locaties gelegen zijn. Om te beslissen of een vergunning verleend kan worden, moet de stikstofuitstoot van alle vestigingen in rekening gebracht worden. De verschillende vestigingen worden in dat geval beschouwd als een “milieutechnische eenheid”.
De Impactscoretool voorziet niet in de mogelijkheid om de impactscore voor een milieutechnische eenheid te berekenen. Dit kan enkel voor één vestiging apart. De gecombineerde impactscore van verschillende vestigingen en de mogelijke impact op nabijgelegen Habitatrichtlijngebieden blijft zo buiten beeld.
Conclusie
Bij de beoordeling van de Impactscoretool moet rekening gehouden worden met de manipulatie van de zoekzones, de afkapgrens, het verschil tussen de Vlaamse en de Nederlandse emissiefactoren en het feit dat de emissiereducerende maatregelen niet het beloofde rendement opleveren. De conclusie is dat op basis van deze tool geen volledige, precieze en definitieve constateringen en conclusies kunnen worden verkregen die elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen van de geplande werkzaamheden voor de betrokken Natura 2000-gebieden kunnen wegnemen.
Het significantiekader en tal van drempels in de ontwerp-PAS en de richtsnoeren zijn gebaseerd op de impactscore, bijvoorbeeld:
- een impactscore tussen 0,025% en 0,8% is vergunbaar mits passende beoordeling;
- een impactscore van meer dan 0,8% is niet vergunbaar.
Rekening houdend met het bovenstaande is de cijferbasis bijzonder wankel en moet deze dringend versterkt worden. Zoniet zijn alle beslissingen (bijv. vergunningsverlening, uitkoopregeling, verplichte emissiereducties,…) juridisch aanvechtbaar.