De Europese Richtlijn Luchtkwaliteit (2008/50/EG) voorziet voor een hele reeks verontreinigende stoffen (vb. stikstofdioxide, zwaveldioxide, benzeen, lood, fijn stof,…) in grenswaarden. Het doel is de bescherming van de menselijke gezondheid. De belangrijkste zijn stikstofdioxide (NO2) en fijnstof (PM 10 en 2.5 – PM = particulate matter).
De grenswaarden voor stikstofdioxide werden door Deutsche Umweltshilfe in samenwerking met ClientEarth gebruikt om in 40 Duitse steden een luchtkwaliteitsplan te eisen. Als ze hierbij in gebreke bleven, werd een dieselban gevorderd.
Naast stikstofdioxide is fijn stof ook in veel steden een pijnpunt. De Europese Richtlijn Luchtkwaliteit legt grenswaarden op voor twee types fijn stof: PM 10 en PM 2.5. De grootte van het deeltje bepaalt waar in luchtwegen het deeltje zal belanden na inademing. Grotere deeltjes worden gebruikelijk gefilterd in de neus en keel maar deeltjes kleiner dan 10 micrometer kunnen zich nestelen in longen en longblaasjes en gezondheidsproblemen veroorzaken. De grootte van 10 micrometer is geen strikte grens voor deeltjes die al dan niet ingeademend kunnen worden. Dit is toch bepaald als grens voor het meten van de luchtkwaliteit.
Het verschil tussen PM 10 en 2.5 is dus de grootte van de deeltjes, 10 of 2.5 micrometer. In het Engels aangeduid als coarse particulate matter voor PM 10 en fine particulate matter voor PM 2.5. PM 2.5 kan de gaswisselingsgebieden van de longen binnendringen en PM 1 kan door de longen gaan en andere organen aantasten.
De grenswaarden voor fijnstof opgenomen in de Europese Richtlijn Luchtkwaliteit (2008/50/EG) zijn:
- PM 10
- Eén dag: 50 microgram/m³ (mag niet vaker dan 35 keer per kalenderjaar overschreden)
- Kalenderjaar: 40 microgram/m³
- PM 2.5
- Eén dag: 25 microgram/m³
- Kalenderjaar: 20 microgram/m³
De luchtkwaliteitsrichtwaarden van de WHO (World Health Organisation) zijn strenger dan de grens- en streefwaarden opgelegd door de Europese Unie.
- PM 10
- Eén dag: 50 microgram/m³
- Kalenderjaar: 20 microgram/m³
- PM 2.5
- Eén dag: 25 microgram/m³
- Kalenderjaar: 10 microgram/m³
In Nederland initieerde Friends of the Earth Netherlands / Milieudefensie een rechtszaak gebaseerd op de strengeren WHO-normen in plaats van de normen van de EU. Zowel in eerste aanleg als in beroep werd Friends of the Earth Netherlands / Milieudefensie in het ongelijk gesteld. De rechter was tweemaal van oordeel dat de overheid met succes maatregelen had genomen om de luchtkwaliteit te verbeteren en dat de doelstellingen van de WHO in aanmerking werden genomen om de grenswaarden van de EU te bepalen.
Wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in The Lancet in januari 2021 toont dat vooral NO2 ook onder de drempelwaarden vastgelegd door de EU en de WHO aanleiding geeft tot veel premature overlijdens.
In Brussel staan intussen twee onderzoeken op stapel. Professor Tim NAWROT (UHasselt) start in september 2021 met een onderzoek bij driehonderd Brusselse schoolkinderen in het vijfde en zesde leerjaar naar de impact van fijnstof. Ze zullen het bloed en de urine testen en ook een cardiovasculair en een cognitief onderzoek doen. De negatieve gezondheidsconsequenties van fijnstof zijn ook zichtbaar bij concentraties lager dan de Europese grenswaarde.
Het burgeronderzoek CurieuzenAir brengt de luchtkwaliteit in Brussel fijnmazig in kaart. 3.000 gezinnen, scholen, verenigingen en bedrijven zullen de concentratie stikstofdioxide voor hun deur meten. Een Europese primeur, waarbij Brussel als test geldt voor andere Europese steden.